کلاهبرداری کامپیوتری
کلاهبرداری کامپیوتری یا اینترنتی، کلاهبرداری رایانه‌ای یا کلاهبرداری آنلاین اصطلاحات رایجی است که به‌حکم قانون می‌تواند از جرائم در حکم کلاهبرداری تلقی شود.
با پیشرفت تکنولوژی، راههای ارتکاب جرائم علیه تمامیت جسمانی چون قتل و سایر صدمات‌بدنی و صدمات معنوی مانند افتراء و نشر اکاذیب و جرائم بر ضد اموال و مالکیت مانند تخریب وکلاهبرداری و سرقت و جرائم بر ضدّ امنیت و آسایش عمومی از قبیل تروریسم و جعل، بسیار فنی‌تر وظریف‌تر شده است و پیشگیری از بروز آنها یا کشف جرم و تعقیب و محاکمه و اعمال حکم محکومیت،به تدریج با دشواری‌های بیشتری مواجه می‌گردد.
در صورتیکه تحصیل مال غیر با استفاده از روش متقلبانه توسط کامپیوتر در فضای مجازی انجام شود به حکم قانون‌می‌تواند از جرائم در حکم کلاهبردرای یا کلاهبرداری رایانه ای تلقّی شود، زیرا زیاندیده اصولاً، اموال خود را به کلاهبردارتسلیم نمی‌کند بلکه در بیشتر موارد از حساب او، سوءاستفاده به عمل آمده و بدهکار می‌شود و یا ازحساب مربوط به نحو متقلبانه و برخلاف رضایت و اطلاع ذینفع برداشت می‌شود.
در کلاهبرداری رایانه ای از طریق فضای مجازی، عملیات متقلبانه باید قبل از تحصیل مال بوده و علت غایی و انحصاری تحصیل‌مال دیگری باشد، بطوری که قربانی کلاهبرداری رایانه ای، تحت تأثیر عملیات متقلبانه، مال خود را به کلاهبردار شخصاً تسلیم نموده باشد. با فقدان شرایط مزبور، تحقق کلاهبرداری رایانه ای منتفی بوده و تنها به حکم قانون‌ممکن است جرم در حکم کلاهبرداری مطرح گردد. زیرا، در بیشتر موارد، کلاهبرداران اینترنتی قربانیان‌احتمالی خود را نمی‌بینند ولی وجوه و اموال آنان را به چنگ می‌آورند.
تعریف جرم کلاهبرداری رایانه‌ای: کلاهبرداری کامپیوتری یا رایانه‌ای عبارت است از تحصیل‌مال غیر با استفاده متقلبانه از رایانه در فضای مجازی.
بخش اول – ارکان جرم کلاهبرداری کامپیوتری
تحصیل مال غیر ممکن است با استفاده متقلبانه از رایانه انجام شود. در این صورت ارکان جرم‌مزبور با ارکان جرم کلاهبرداری به ویژه از نظر عنصر قانونی متفاوت است و به عنوان جرم خاص درحکم کلاهبرداری از کلاهبرداری موضوع ماده ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس وکلاهبرداری مصوب ۱۳۶۷ مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز متمایز می‌گردد.
مبحث اول – عنصر قانونی
شرط مقدم و لازم برای تحقق جرم در حکم کلاهبرداری کامپیوتری ماده ۶۷ قانون تجارت‌الکترونیکی مصوب ۱۷ دیماه ۱۳۸۲ مجلس شورای اسلامی است .
قانون تجارت الکترونیکی، شامل مجموعه اصول و قواعدی است که برای مبادله آسان و ایمن‌اطلاعات در واسط‌های الکترونیکی و با استفاده از سیستم‌های ارتباطی جدید به کار می‌رود (ماده ۱قانون تجارت الکترونیکی). ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی می‌گوید: «هرکس در بستر مبادلات‌الکترونیکی، یا سوءاستفاده و یا استفاده غیرمجاز از «داده پیام»ها، برنامه‌ها و سیستم‌های رایانه‌ای ووسایل ارتباط از راه دور و ارتکاب افعالی نظیر ورود، محو، توقف «داده پیام»، مداخله در عملکرد برنامه‌یا سیستم رایانه‌ای و غیره دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن‌شود و از این طریق برای خود یا دیگری وجوه، اموال یا امتیازات مالی تحصیل کند و اموال دیگران راببرد مجرم محسوب و علاوه بر، رد مال به صاحبان اموال به حبس از یک تا سه سال و پرداخت جزای‌نقدی معادل مال مأخوذه محکوم می‌شود».
شروع به جرم کلاهبرداری کامپیوتری
شروع به جرم کلاهبرداری کامپیوتری نیز جرم تلقی و مستوجب کیفر است، زیرا تبصره ماده ۶۷قانون تجارات الکترونیکی می‌گوید: «شروع به این جرم نیز جرم محسوب و مجازات آن حداقل مجازات‌مقرر در این ماده می‌باشد».
سوءاستفاده در کلاهبرداری کامپیوتری عبارت است از: اقدامات و دستکاریهای غیرمجاز وغیرقانونی که شامل مصادیق زیر است:
الف – وارد کردن داده‌ها و اطلاعات اعم از صحیح و کذب = وقتی که وارد کردن داده‌ها واطلاعات منتهی به تحصیل مال یا وجه و امتیاز گردد جرم کلاهبرداری کامپیوتری محقق می‌شود. مانندوارد کردن اطلاعاتی به سیستم رایانه‌ای بانک یا یک مؤسسه مالی و واریز وجه مربوط به حساب خود یادیگری.
ب – تغییر غیرمجاز داده‌ها و اطلاعات رایانه‌ای = چنانچه جعل رایانه‌ای مصداق سوءاستفاده‌قرار گیرد و در نتیجه تغییر مزبور، مال، وجه امتیازات و خدمات مالی تحصیل گردد جرم محقق می‌شود.مانند تغییر عنوان شرکت یا مؤسسه مالی یا تجارتخانه یا بانک وقتی منتهی به این شود که مشتریان‌مؤسسات مزبور وجوه قابل پرداخت خود را به حساب شخص تغییر دهنده اطلاعات واریز نمایند.
ج – محو داده‌ها و اطلاعات رایانه‌ای و مخابراتی = شامل از بین بردن و حذف داده‌هاست. درصورتی که این محو در جهت تحصیل وجه یا امتیازات مالی باشد، می‌تواند از مصادیق کلاهبرداری‌کامپیوتری با سوءاستفاده از طریق محو داده‌ها و اطلاعات تلقی گردد.
د – توقف داده‌ها و اطلاعات رایانه‌ای = ایجاد وقفه در سیستم رایانه ممکن است موقت یادائمی باشد. مانند متوقف ساختن دستور پرداخت وجه به شخصی و طرف پرداخت قرار دادن خودبطور غیرمجاز.
ه – مداخله در کارکرد سیستم رایانه = ایجاد اختلال غیرقانونی و غیرمجاز در کارکرد سیستم‌کامپیوتری وقتی در جهت تحصیل مال یا وجه یا منفعت یا امتیاز یا خدمات مالی باشد، مرتکب‌برحسب توفیق یافتن در بردن مال یا امتیاز یا عدم موفقیت در تحصیل مال یا امتیاز، مرتکب کلاهبرداری‌کامپیوتری تام و یا شروع به کلاهبرداری تلقی می‌گردد.
مبحث دوم – عنصر مادی جرم کلاهبرداری کامپیوتری (یا رایانه‌ای)
رایانه یا کامپیوتر وسیله ارتکاب جرم کلاهبرداری کامپیوتری است و ممکن است ارتکاب آن بارفتارهای مجرمانه دیگری مانند سرقت داده‌ها یا تغییر آنها و جعل و یا با نفوذ غیرمجاز همراه باشد که‌موضوع جرم کلاهبرداری کامپیوتری را تشکیل می‌دهد. بنابراین کامپیوتر گاهی خود، موضوع ارتکاب‌جرم است مثل سرقت کامپیوتر و گاهی وسیله ارتکاب جرم کلاهبرداری کامپیوتری است؛ وقتی که‌استفاده متقلبانه از رایانه منتهی به تحصیل مال دیگری می‌شود.
کلاهبرداران، معمولاً از هوش و استعدادهای زیادی برخوردارند و به ویژه در کلاهبرداری‌الکترونیکی از تخصّص و مهارت‌های فوقالعاده هم استفاده می‌کنند. بدین ترتیب کشف جرائم آنان‌بسیار مشکل است.
عنصر مادی جرم کلاهبرداری کامپیوتری را که در واقع عملیات متقلبانه در جرم مزبور است،ضمن بیان تمایز و تفاوت جرم مزبور از کلاهبرداری عمومی به شرح زیر مورد توجه قرار می‌دهیم.
اول – مصادیق عملیات متقلبانه در جرم کلاهبرداری کامپیوتری
۱- تحصیل وجه یا مال از طریق دادن برنامه بدون مجوز و مخفیانه به کامپیوتر:
در جرم کلاهبرداری کامپیوتری یا رایانه‌ای، مرتکب از طریق دادن بدون مجوز و مخفیانه برنامه‌ای‌به رایانه، موفق به تحصیل وجوه یا اموال، از بانک یا شرکت یا یک مؤسسه مالی می‌گردد. وجه تمایزکلاهبرداری کامپیوتری خاص با کلاهبرداری عمومی در این است که در کلاهبرداری رایانه‌ای قربانی‌جرم از نظر مرتکب ناشناخته است و لزوم فریب قربانی برای تسلیم مال به کلاهبردار منتفی است. درحالی که در کلاهبرداری عمومی، عملیات متقلبانه کلاهبردار، مقدم بر تحصیل مال و علت غائی تسلیم‌مال از طرف زیاندیده به کلاهبردار است.
۲- تحصیل وجوه یا اموال از طریق تقلب در سیستم رایانه ای
کلاهبرداری کامپیوتری با عملیات متقلبانه در داده‌ها، اطلاعات و سیستم‌های رایانه‌ای انجام‌می‌پذیرد. مثلاً کلاهبردار، با برنامه‌نویسی خلاف واقع و نادرست یا تغییر داده‌ها در سیستم رایانه‌ای‌بانک یا تجارتخانه یا مؤسسات دیگر اقتصادی، مالی و تجارتی، مبادرت به تحصیل وجه یا مال‌می‌نماید.
مطالعه تطبیقی موضوع:
الف = انواع جرائم کامپیوتری = «در حقوق برخی کشورها مثل امریکا، کلاهبرداری را به انواع مختلف‌تقسیم می‌کنند که اثر آن در شناخت بهتر طرق کلاهبرداری است نه تنوع مجازاتها مثلاً IFCC انواع‌کلاهبرداری اینترنتی را در هشت قسم به شرح ذیل احصاء نموده است:
۱- کلاهبرداری از مؤسسات مالی ۲- کلاهبرداری از بازیهای رایانه‌ای
۳- کلاهبرداری از اطلاعات رایانه ۴- کلاهبرداری منفعت و خدمات
۵- کلاهبرداری از بیمه‌های اینترنتی ۶- کلاهبرداری مالیاتی علیه دولت
۷- کلاهبرداری در زمینه سرمایه گذاری ۸- کلاهبرداری تجاری».
ب – کلاهبرداری رایانه‌ای از دیدگاه شورای اروپایی
«کلاهبرداری رایانه‌ای عبارت است از وارد کردن، تغییر یا ایجاد وقفه در داده‌های رایانه‌ای یابرنامه‌های رایانه‌ای یا دیگر مداخلات مربوط به پردازش داده‌ها که نتیجه پردازش داده‌ها را تحت تأثیرقرار می‌دهد و موجب ضرر اقتصادی یا موجب از دست دادن اموال می‌گردد که مرتکب با قصد کسب‌منفعت و امتیاز اقتصادی غیرقانونی برای خود یا دیگری مبادرت به افعال مزبور می‌کند»
بدین ترتیب در جرم کلاهبرداری کامپیوتری احراز شرایط زیر از لحاظ عنصر مادی ضرورت دارد:
(۱) توسل به وسایل متقلبانه و سوءاستفاده شامل واردکردن، تغییر یا ایجاد وقفه در داده‌های‌رایانه‌ای یا برنامه‌های کامپیوتری یا مداخله در پردازش داده یا نظیر آنها
(۲) موضوع جرم که شامل تحصیل وجوه یا اموال یا امتیاز توسط مرتکب است.
(۳) اضرار اقتصادی یا مالی به دیگری = اقدامات غیرمجاز باید ضمن اضرار دیگری یا تحصیل‌وجوه و امتیازات مالی به زیان قربانی جرم انجام شود.
(۴) جرم کامپیوتری از جرائم مقید به حصول نتیجه است.
مبحث سوم – عنصر معنوی جرم
رفتار مرتکب کلاهبرداری رایانه‌ای باید همراه با قصد فریب دیگری یا سبب اختلال و گمراهی‌سیستم‌های پردازش خودکار و نظایر آن شود.
(۱) عمد عام، در سوءاستفاده و یا استفاده غیرمجاز از «داده پیام»ها، برنامه‌ها و سیستم‌های‌رایانه‌ای و وسایل ارتباط از راه دور است که با ارتکاب افعالی (نظیر ورود، محو، توقف «داده پیام»مداخله در عملکرد برنامه یا سیستم رایانه‌ای و غیره) دیگران را بفریبد و یا سبب گمراهی سیستم‌های‌پردازش خودکار و نظایر آن شود.
(۲) عمد خاص که تحصیل وجوه، اموال یا امتیازات مالی و بردن اموال دیگران است.
بطوری که اگر مرتکب موفق به بردن اموال و وجوه دیگران نشود در مرحله شروع به جرم ومستوجب کیفر حداقل مجازات مقررّ است.
در واقع، عنصر مادی و معنوی جرائم عمدی، مثل پشت و روی یک سکه است، همیشه با هم‌ولی جدای از هم می‌باشند، قصد متقلبانه از کیفیت عملیات قابل استنباط است.
بخش دوم – کیفرهای جرم کلاهبرداری کامپیوتری
مبحث اول – کیفر کلاهبرداری تام
مجازات کلاهبرداری کامپیوتری، در اجرای ماده ۶۷ قانون تجارت الکترونیکی عبارت است از:حبس از یک سال تا سه سال و پرداخت جزای نقدی معادل مال مأخوذ، علاوه بر ردّ مال به صاحبان‌اموال.
درحالی‌که کیفر کلاهبرداری عمومی، موضوع قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشاء و اختلاس وکلاهبرداری ۱۳۶۷ یک سال تا ۷ سال حبس و یا ۲ سال تا ده سال حبس می‌باشد. تعیین مجازات کم‌برای کلاهبرداری کامپیوتری می‌تواند ۲ حالت داشته باشد: یا قانونگذار در سیاست کیفری خود به جنبه‌ارعابی کیفرهای شدید اعتماد و اعتقاد نداشته است و یا ملاحظات بین‌المللی و استرداد مجرمین‌کلاهبرداری کامپیوتری مورد توجه قرار گرفته است.
ممکن است کلاهبرداری کامپیوتری همراه با جرائم دیگری مانند جعل یا استفاده از کارتهای‌مجعول باشد. بدین ترتیب :
(الف) جعل کامپیوتری = چنانچه ایجاد یا محو یا تغییر داده‌ها و کلید علائم و کدهای قابل‌پردازش در سیستم رایانه‌ای بدون تحصیل وجه، مال یا امتیاز باشد، جرم جعل کامپیوتری موضوع ماده۶۸ قانون تجارت الکترونیک مطرح می‌گردد. ماده ۶۸ قانون مزبور می‌گوید: «هرکس در بستر مبادلات‌الکترونیکی، از طریق ورود، تغییر، محو و توقف «داده پیام» و مداخله در پردازش «داده پیام» وسیستم‌های رایانه‌ای، و یا استفاده از وسایل کاربردی سیستم‌های رمزنگاری تولید امضاء مثل کلیداختصاصی، بدون مجوز امضاء کننده و یا تولید امضای فاقد سابقه ثبت در فهرست دفاتر اسنادالکترونیکی و یا عدم انطباق آن وسایل با نام دارنده در فهرست مزبور و اخذ گواهی مجعول و نظایر آن‌اقدام به جعل «داده پیام»های دارای ارزش مالی و اثباتی نماید تا با ارائه آن به مراجع اداری، قضایی،مالی و غیره به عنوان «داده پیام»های معتبر استفاده نماید جاعل محسوب و به مجازات حبس از یک تاسه سال و پرداخت جزای نقدی به میزان پنجاه میلیون (۰۰۰/۰۰۰/۵۰) ریال محکوم می‌شود» تبصره‌ماده ۶۸ قانون مزبور، مجازات شروع به جرم را حداقل مجازات مذکور در آن ماده می‌داند.
(ب) جعل، مقدمه کلاهبرداری کامپیوتری
از جمله، کارتهای قابل پردازش یا مورد استفاده در سیستم‌های رایانه‌ای که ممکن است جعل‌شوند؛ کارتهای اعتباری، کارتهای بدهی و کارتهای مغناطیسی می‌باشد. جعل کارتهای مزبور، یک جرم‌مطلق است و قابل کیفر. ولی چنانچه، جعل مزبور همراه با تحصیل وجوه یا اموال یا امتیازات مالی‌باشد، موضوع مشمول ماده ۶۷ قانون مزبور است. بنابراین جعل کارتهای قابل پردازش یا مورداستفاده در سیستم رایانه‌ای با مقررات موجود مقدمه جرم کلاهبرداری کامپیوتری تلقی می‌شود.
کلاهبرداری از طریق کارتهای اعتباری معمولاً به این صورت است که کلاهبردار بجای صاحب‌اصلی کارت اقدام به خرید اینترنتی می‌نماید.
بدین ترتیب از یک سو، صاحب اصلی کارت اعتباری که کارت اعتباری وی مورد سوءاستفاده‌قرار می‌گیرد قربانی جرم است. از سوی دیگر، فروشنده کالا یا ارائه کننده خدمات که براساس کارت‌اعتباری غیرمجاز توسط ارائه کننده متقلب، کالایی را برای فرد کلاهبردار ارسال و یا خدماتی به وی ارائه‌کرده است نیز به عنوان قربانی مطرح می‌گردد.
(ج) تعدد مادی جرائم مختلف
با تصویب مقررات جدید مربوط به «قانون مجازات جرایم‌رایانه‌ای» ممکن است، جعل و استفاده از جعل و کلاهبرداری کامپیوتری، جرائم مختلف تلقی شده وقاعده جمع مجازاتها برای کیفرهای مختلف مورد تصویب قرار گیرد!
به دلیل جوانب متعدد و گاهاً پیچیده در این موارد لطفا قبل از هرگونه اقدامی اطلاعات کامل را در این خصوص کسب نمایید.گروه حقوقی اساتید مهر ایرانیان با کادری از بهترین وکلا و مشاورین حقوقی تا رفع کامل این مشکل در کنار شما خواهند بود. با ما تماس بگیرید و در این زمینه یا موارد مشابه مشاوره حقوقی آنلاین فوری یا مشاوره حقوقی رایگان بگیرید.
