قیاس و اقسام آن
در حوزه مشاوره حقوقی گاهی اوقات به موضوع قیاس می رسیم و با توجه به اینکه درمورد آن مسئله قانونی وجود ندارد باید با توجه به موارد قبل و قوانین قبلی یک حکم جدید اجرا شده و در مورد آن تصمیم گرفته شود. در ادامه در مورد قیاس و اقسام و انواع قیاس صحبت خواهیم کرد.
قیاس چیست؟
قیاس در اصول فقه به معنای اجرای یک حکم شرعی یک مسئله بر مسئله ای دیگر در صورتی که این حکم در دین نیامده باشد و در مورد آن و قوانین آن صحبتی نشده باشد.
قیاس دارای اقسام مختلف و متفاوتی می باشد که برخی از آنها عبارتند از: قیاس مَنصوص العله، قیاس مُستَنبَطُ العله، قیاس اولویت و تنقیح مناط.
برای مثال در متون دینی آمده است که خوردن شراب انگور حرام بوده و مشکل دارد اما چیزی درمورد حکم خوردن شراب خرما یا امثالهم نیامده است. اما اگر ما بگوییم شراب خرما به دلیل این که مثل شراب انگور مست کننده است و عقل را ضایع می کند از قیاس استفاده کرده ایم.
ارکان قیاس چیست؟
قیاس طبق گفته بزرگان به ۴ دسته اصل، فرع، علت و حکم تقسیم شده که در زیر به توضیح آن ها می پردازیم:
- اصل: وقتی یک قانون مطابق آن در متون دینی و قانونی گفته شده باشد. مثل خوردن شراب حرام است.
- فرع: موضوعی مشابه با اصل که حکم شرعی‌اش در متون دینی بیان نشده است؛ مانند شراب خرما در مثال بالا
- علت یا جامع: علت یا شباهتی که بین دو عامل وجود دارد. مثل مست کنندگی در هر دو نوع شراب.
- حکم: حکمی شرعی که می خواهیم برای موردی که حکم در مورد آن وجود ندارد اجرا کنیم. مثل خوردن شراب خرما حرام است.
انواع قیاس چیست؟
۱- قیاس منصوص العله
شارع مقدس علت حکم را بیان می دارد و جایی برای اجتهاد شخصی باقی نمی ماند. مثال عامیانه : در کتاب شرع ذکر شده “الخمرحرام لانه مسکر” علت حرمت خمر ب دنبال حکم آمده است.
مثال در قوانین ماده ۱۹۵ قانون مدنی: معامله مکره اگر به حد فقدان قصد برسد باطل است و می توان قیاسی کرد که افراد مست و بیهوش هم اگر به حدی برسد که قصد نداشته باشند معامله اشان باطل است.
۲- قیاس مستنبط العله:
علت حکم آن را از جانب شارع بیان نشده بنابراین مجتهد با فهم و استنباط خودش نزدیک ترین علت را استنباط می کند و مطابق آن قیاسی می نماید.
اهل تشیع این قیاس را حجت نمی دانند ولی اهل سنت حجت است.
مثال: قانونگذار در مورد قتل موصی توسط موصی له ساکت است این علت در مورد قتل موصی توسط موصی له برای رسیدن به مال مورد وصیا نیز وجود دارد بنابراین جکم محدودیت به آن سرایت می کند.
۳- قیاس جلی:
قیاسی که به طور یقینی بدانیم اختلاف و فرع و اصل تاثیری در حکم ندارد.
مثال: نوشیدن شراب حرام است چون مسکر است و اگر جکم نوشیدن شراب هلو را ندانیم و بخواهیم قیاسی کنیم می توان استدلال نمود که شراب هلو هم حرام است چون مست کننده است.
۴- قیاس خفی:
قیاسی که قطعاً مشخص نیست تفاوت اصل و فرع تاثیری در حکم قضیه ندارد.
۵- قیاس الویت، مساوات، از دیگر اقسام آن می باشند.
اصطلاحات موجود در قیاس
۱- تنفیح مناط= تعیین علت= نوعی قیاس جلی است: قیاس به الغاء فارغ
۲- اتحاد طریق= قیاس جلی= منصوص العله
۳- تخریج مناط= استنباط علت= نوعی قیاس مستنبط العله است.
۴- تحقیق مناط = رسیدگی موضوعی است.
۵- وحدت ملاک : اگر علت مصرح باشد اتحاد طریق است.
۶- اگر علت مصرح نباشد تخریج مناط = قیاس مستنبط العله است.
مهم:
به دلیل جوانب متعدد و گاهاً پیچیده در این موارد لطفا قبل از هرگونه اقدامی اطلاعات کامل را در این خصوص کسب نمایید.گروه حقوقی اساتید مهر ایرانیان با کادری از بهترین وکلا و مشاورین حقوقی تا رفع کامل این مشکل در کنار شما خواهند بود. با ما تماس بگیرید و در این زمینه یا موارد مشابه مشاوره حقوقی و مشاوره حقوقی رایگان بگیرید.
