خیار غبن و انواع خیارات حقوقی

امتیاز ۰ از ۵ – ۰ رای

در حال ثبت رای

خیار غبن چیست و انواع خیارات قانونی چه چیزهایی هستند؟

اگر تجربه انجام معامله را داشته باشید و برخی از قواعد کلی و همیشگی آن‌را بدانید، احتمالا نام خیار غبن به گوشتان خورده است. به همین منظور، قصد داریم در ادامه به صورت کلی و دقیق شما را با ماهیت این کلمه آشنا کنیم و به بررسی معنا و نقش آن در علم حقوق و معامله خواهیم پرداخت.

در حوزه مشاوره حقوقی اگر نیاز به وکیل دارید تا شما را در مسئله مربوط به خیارات حقوقی راهنمایی کند می توانید با تیم ما در ارتباط باشید.

خیار فسخ

قبل از این‌که به صورت مستقیم خیار غبن را مورد بررسی قرار دهیم، باید به این نکته اشاره داشته باشیم که در علم حقوق اگر فردی که در معامله متحمل زیان و ضرر شده است، می‌تواند با استفاده از خیار فسخ، معامله انجام شده را به هم بزند. توجه داشته باشید که در ماده ۳۹۶ قانون مدنی، ۱۰ نوع خیار مختلف آورده شده است که خیار غبن یکی از آن موارد است. در ادامه مطلب به انواع خیار در حقوق اشاره خواهیم داشت.

انواع خیارات در حقوق

همان‌طور که به آن اشاره نمودیم، ۱۰ نوع خیار قانون‌گذاری شده است که به شرح زیر است:
– خیار تخلف شرط: یکی از اشخاص طرفین قرارداد، به هر دلیلی براساس شرط‌های تعیین شده در مفاد قرارداد بسته شده عمل نکند.
– خیار مجلس: اختیار بر هم زدن و فسخ کامل معامله تا زمانی که هر دو طرف در مجلس حضور دارند، امکان‌پذیر است.
– خیار تدلیس: اصلی‌ترین ویژگی آن، این است که امکان فسخ یا برهم زدن قرارداد و معامله را، برای طرفی که ادعای فریب خوردن کند، ایجاد می‌کند.
– خیار تبعض صفقه: این قانون برای خریدار مال زمانی ایجاد می‌شود که از بخشی از مال آگاهی دارد و از بخش دیگر آگاهی ندارد. در این صورت اختیار بر هم زدن معامله را، بر اساس ایراد آن بخش که اطلاع نداشته، خواهد داشت.
– خیار حیوان: معمولا در داد و ستد حیوانات، امکان بر هم زدن معامله تا سه روز را برای طرفین معامله ایجاد می‌شود.
– خیار عیب: در این مورد، اختیار فسخ معامله را به دلیل ایرادی که در کالای مبادله‌شده وجود دارد، به طرفین می‌دهد. در معاملات ملکی این مورد در خصوص واحدهای مسکونی نیز وجود دارد.
– خیار رویت و تخلف وصف: توجه داشته باشید که اختیار بر هم زدن و فسخ قرارداد را به فردی می‌دهد که مالی را ندیده و بر اساس اطلاعاتی که به او داده شده، قرارداد را امضا کرده و پس از دریافت مال، یا واحد مسکونی، به این موضوع پی می‌برد که مطابق با شرایط ارائه‌شده نیست.
– خیار تخیر ثمن: به این معنی است که اختیار بر هم زدن معامله را در صورت عدم پرداخت وجه توافق شده در قرارداد، ظرف سه روز از تاریخ خرید و فروش، به طرفین معامله داده خواهد شد.

کلمه خیار غبن چه معنایی دارد؟

بهتر است در ابتدا به شما اطلاعاتی درباره معنی لغوی خیار غبن بدهیم. این واژه در اصل به معنای گول زدن، آسیب رساندن یا فریب دادن طرف مقابل است. البته توجه داشته باشید که در مصدر عربی نیز، می‌توان معنای اختیار داشتن را به این واژه اختصاص داد. حال دو کلمه خیار و غبن را نیز به صورت جداگانه بررسی می‌کنیم.
خیار: اختیار فسخ یا برهم زدن معامله
غبن: ضرر و زیان در معامله. همچنین به اختلاف قیمت نیز غبن گفته می‌شود.
معنای خیار غبن در علم حقوق
به زبان ساده و در اصطلاحات مخصوص علم حقوق، خیار غبن به این معنی است که هرگونه عدم تعادل و ناهماهنگی میان ارزش تعیین شده و قیمت واقعی ملک، باعث ایجاد اختلاف میان فروشنده و خریدار شود.
در ادامه با ذکر مثالی ساده و کاربردی، بیشتر با این مفهوم آشنا می‌شوید.
فرض کنید فردی یک ملک مسکونی را به قیمت ۱ میلیارد تومان و با مبایعه‌نامه خریداری می‌کند و پس از مدتی مشخص می‌شود که ارزش و قیمت واقعی ملک ذکر شده، پایین‌تر از ۱ میلیارد تومان است. در چنین حالتی، شخص متضرر این حق را دارد که قرارداد را فسخ کند و باتوجه به توافقات انجام شده، معامله را به صورت کلی بر هم بزند. در اصطلاحات فقهی نیز، از خیار غبن به عنوان خدیعه یاد شده و به معنی، به مالکیت در آوردن مال در صورتی که از قیمت اصلی آن زیاد باشد، است.

چه زمانی خیار غبن قابلیت اجرا خواهد داشت؟

به این موضوع توجه داشته باشید که در اصل قانون مدنی، اگر صاحب مال ادعا داشته باشد که مال مورد نظر غبن فاحش دارد، می‌تواند پس از اثبات رسمی آن در دادگاه، خیار غبن را اعمال کند. در ماده ۴۲۰ قانون مدنی نیز آمده است که خیار غبن یک خیار فوری بوده و باید بعد از مطلع شدن از آن، در کمترین زمان ممکن به حالت اجرا در بیاید. برخی از شرایط اولیه برای اجرا شدن خیار غبن به ترتیب زیر است:
– براساس ماده ۴۲۱ قانون مدنی، حتی اگر شخص غابن (مغبون کننده) تفاوت قیمت را به شخص مغبون(متضرر شده) بدهد، خیار غبن از بین نخواهد رفت.
– در هنگام معامله ملک، اگر فرد مغبون از قیمت توافق شده آگاه باشد و با آگاهی کامل از این موضوع معامله را انجام دهد، شرایط خیار غبن برای او وجود نخواهد داشت.
– توجه داشته باشید که اگر مغبون نسبت به غبن آگاهی پیدا کند، باید اقدام به اعمال خیار کند.
– در صورتی که فرد مغبون با دریافت ما‌به‌التفاوت قیمت از فرد غابن راضی شود، خیار غبن نیز ساقط و فسخ خواهد شد.
– همچنین اگر مغبون قبل از معامله صورت گرفته از غبن آگاه باشد، بعد از انجام معامله ادعای او درباره غبن مورد قبول قرار نمی‌گیرد.

برخی از ویژگی‌ها و شرایط خیار غبن

– اگر غبن عرفا قابل نادیده‌گیری و در اصطلاح فاحش باشد، خیار غبن وجود خواهد داشت. همچنین لازم است غبن فاحش به صورتی باشد که زیان فاحش یکی از اشخاص و طرفین مقابل را به همراه داشته باشد.
– خیار غبن فقط به یک طرف معامله تعلق نداشته و به هر دو طرف آن متعلق است.
– در صورتی که هنگام بسته شدن قرارداد، برای دو طرف معامله خیار غبن تعیین شود، اشخاص فروشنده و خریدار اختیار فسخ یکسانی خواهند داشت.
– خیار غبن را در هنگام انتقال مال و تعهد صورت گرفته میان طرفین نیز می‌توان مورد استفاده قرار داد.
– اگر بخواهیم خیار غبن و زیان را در معامله به صورت دقیق تشخیص دهیم، باید همه شرایط قرارداد مورد بررسی دقیق قرار بگیرد.
– خیار غبن را در عقود دیگر نیز می‌توان مورد استفاده قرار داد و تنها به عقد بیع تعلق ندارد.

خیارات یا همان حق فسخ در عقود لازم مغابنه ای.

خیار غبن :تعریف خیارات در قانون مدنی با تعریفی ساده
در ماده ۳۹۶ قانون مدنی ده نوع از خیارات نامبرده و تعریف شده اند از جمله مهمترین آن که در معاملات استفاده کاربردی بیشتری دارد خیار غبن نام دارد.
ماده ۴۱۶ قانون مدنی- هر یک از متعاملین که در معامله، غبن فاحش داشته باشدبعد از علم به غبن می تواند معامله را فسخ کند.
در ابتدا باید گفت غبن به معنای زیان دیدن در خرید یا فروش است

وقتی دو یا چند نفر معامله ای با هم انجام می دهند می‌بایست که از قیمت مال مورد معامله آگاهی کامل داشته باشند
اما گاهی پیش می آید که به دلایل مختلف قیمت واقعی مال مورد معامله سهوا یا عمدا در حین معامله تعیین نمی گردد
باید توجه کنیم که خیار غبن یا همان حق فسخ فقط در معاملات یا همان عقودی کاربرد دارد که،
اولا لازم باشد مثلاً معامله یک اتومبیل در مقابل دریافت پول که به این معامله در قانون بیع می گوییم،و بیع عقدی است لازم.
و دوماً مغابنه‌ای باشد یعنی ضرر و زیان در معامله قابل احتمال باشد

حال فرض کنید شخصی خانه خود را که ۳ میلیارد ارزش واقعی دارد ۳ میلیارد و ۵۰۰ میلیون تومان می‌فروشد خریدار نیز در حین معامله با اعتماد و اطمینان به قیمت مورد معامله آن خانه را خریداری می‌کند بعد از یک ماه متوجه میشود که هنگام معامله آن خانه ۳ میلیارد ارزش داشته
حال او می تواند از طریق مراجع قضایی صالح آن معامله را فسخ کند وقتی غبن یا همان ضرر و زیان زیاد باشد همانند مثالی که گفته شد در قانون به آن غبن فاحش می گویند یعنی ضررِ زیاد
؛حال فرض کنید که در معامله ای همانند معامله ای که در بالا مثال زده شد شخصی خانه خود را به جای ۳ میلیارد ۶ میلیارد بفروشد به این غبن،غبن افحش گفته می شود.

یعنی ضرر و زیان خیلی زیاد در این جا نیز شخص زیان دیده می تواند با مراجعه به مرجع قضایی صالح آن معامله را فسخ نماید
مطلب مهمی که باید ذکر شود این است که در اکثر معاملات مردم کلیه خیارات از جمله خیار غبن را عموماً بدون آگاهی ساقط می کنند.
وقتی خیار غبن را ساقط می کنیم یعنی قبول کرده ایم که اگر قیمت واقعی مورد معامله بعد از عقد معلوم گردد شخص زیان دیده نمی تواند آن معامله را فسخ کند
نکته دوم این است وقتی هنگام معامله کلیه خیارات یا اصطلاحاً کافه خیارات را از خود ساقط می کنیم از جمله خیاری که از خود ساقط می‌کنیم خیار غبن است
در مقالات بعدی خیارات کاربردی دیگری را به زبان ساده توضیح و در اختیار شما عزیزان قرار میدهیم.

به دلیل جوانب متعدد و گاهاً پیچیده در این موارد لطفا قبل از هرگونه اقدامی اطلاعات کامل را در این خصوص کسب نمایید.گروه حقوقی اساتید مهر ایرانیان با کادری از بهترین وکلا و مشاورین حقوقی تا رفع کامل این مشکل در کنار شما خواهند بود. با ما فرم رزرو مشاوره حقوقی و در این زمینه یا موارد مشابه مشاوره حقوقی آنلاین فوری یا مشاوره حقوقی رایگان  بگیرید.